یادداشتی از «هوشنگ جیرانی» به انگیزه‌‌ی انتشار کتاب «دیگری»

سایت روشنگران: کتاب «دیگری» اثر «ریشارد کاپوشچینسکی» با ترجمه‌ی «هوشنگ جیرانی» به تازگی توسط انتشارات روشنگران و مطالعات زنان منتشر شده است.

متنی که در ادامه می‌خوانید یادداشت اختصاصیِ مترجمِ کتاب «دیگری» است که به انگیزه‌ی انتشار کتاب نگاشته است.

ریشارد کاپوشچینسکی، روزنامه‌نگار لهستانی، را «گزارشگر قرن» نام نهاده‌اند؛ چراکه در هنگامه تلاطم‌های سیاسی، انقلاب‌ها و کودتاهای قرن بیستم به اطراف و اکناف جهان سفر کرد و طی حدود نیم قرن روایت‌های جذاب و عمیقی درباره تحولات سیاسی، فرهنگ‌ها و اخلاق و رسوم ملل دیگر به قلم آورد.

از این روزنامه‌نگار که در سال 2007 درگذشت آثار متعددی برجای مانده که از مهمترین آنها می‌توان به «امپراتور»، «شاهنشاه»، «یک روز از زندگی»، «قاره سیاه، آبنوس»، «همسفر با هرودت» و «دیگری» نام برد. کتاب‌های امپراتور و شاهنشاه روایت روزهای زوال دو پادشاه حبشه و ایران است که سرنوشت آنها با کودتا و انقلاب پایان یافت. کاپوشچینسکی تصمیم داشت کتاب دیگری بنویسد درباره «عیدی امین» دیکتاتور اوگاندا که سه‌گانه وی را درباره حاکمان خودکامه تکمیل می‌کرد ولی موفق به این کار نشد، هرچند که در کتاب «قاره سیاه، آبنوس» شرحی از دوران ظهور و سقوط او و سفاکی‌هایش در این کشور فقیر آفریقایی به دست داده است. او در کتاب «یک روز از زندگی»، دورانی را در آنگولا روایت می‌کند که پس از استقلال از پرتغال در سال 1975 درگیر جنگ داخلی خونین می‌شود. در «امپراتوری»، سفرها و خاطراتش به سرزمین‌هایی که تا سال 1991 اتحاد جماهیر شوروی نام داشت را بازگو کرده است. «همسفر با هردوت» نیز شرح نخستین سفرهای او به جهان خارج- چین، هند و افغانستان- است، سفرهایی که کاپوشچینسکی بی‌تجربه راه خود را در دنیای روزنامه‌نگاری باز می‌کند.

اما آخرین کتابش یعنی «دیگری» که پس از مرگش منتشر می‌شود داستانی یکسره متفاوت دارد. این کتاب نه شرح و روایت سفرهای کاپوشچینسکی، که بازگوکننده تجربه و نگاه فلسفی او به دیدار ما با «دیگری» و بیگانگان است. این دیگری نیز در چند سده گذشته شامل اقوام و ملت‌های مختلفی بوده‌اند؛ نخست، مواجهه اروپایی‌هایی با غیراروپایی‌ها و سپس، غیر اروپایی‌ها با غیر اروپایی‌ها. آن‌گونه که کاپوشچینسکی در فصل «چالش چندفرهنگی» می‌گوید در قرن بیستم به‌ویژه با پایان جنگ سرد، یک «دیگری» دیگر متولد شد، یک غیراروپایی در مقابل یک غیراروپایی دیگر؛ «اکنون این روابط تا جایی که امکان‌پذیر است دامنه‌دار و متنوع شده و در فضایی بی‌پایان از احتمالات، همه نژادها و فرهنگ‌ها را در بر می‌گیرد- برای چینی‌ها، دیگران مالزیایی‌ها و هندی‌ها هستند، برای اعراب، دیگران آمریکای لاتینی‌ها و کنگویی‌ها- ترکیب حاصله بی‌شمار است».

کتاب، دربرگیرنده چهار درسگفتار «سخنرانی‌های وینی»، «دیگری من»، «دیگری در دهکده جهانی» و «مواجهه با دیگری به عنوان چالش قرن بیست‌ویکم» است که این روزنامه‌نگار-سیاح آن را در نشست‌های مختلف علمی در اتریش و لهستان ارائه کرده بود.

وی که از سیر و سیاحت‌های خود با عنوان گام گذاشتن در «جاده‌های جهانی» یاد کرده است در طول حرفه‌اش این سخن برونیسلاو مالینوفسکی، مردم‌شناس لهستانی، را آویزه گوش قرار داد که «برای قضاوت درباره هر چیزی باید آنجا حضور داشت». به همین دلیل، بسیاری از خطرات را به جان خرید و حتی بارها تا مرز اعدام پیش رفت تا در جایی که برای روایت کردن لازم بود، «حضور» داشته باشد.

کاپوشچینسکی در کتاب «دیگری» معتقد است برخورد تمدن‌ها که همزمان با پایان جنگ سرد از سوی ساموئل هانتینگتون، متفکر آمریکایی، تئوریزه شد مختص دوران مدرن نیست و در کل تاریخ بشری جاری بوده است. با این حال، وی به سایر ارتباطات انسانی هم اشاره می‌کند که مهمترین آن «دادوستد» است و می‌توانسته در حین درگیری هم صورت گرفته باشد.

او در این زمینه خاطره جالبی را از یکی از سفرهایش به لیبریا نقل می‌کند. «اوایل دهه 1990 در لیبریا بودم، یعنی زمانی که این کشور درگیر جنگ داخلی بود. همراه با واحدی از نیروهای دولتی به خط مقدم رفتم. خط مقدم در امتداد رودخانه قرار داشت که دو طرف آن با پلی به هم وصل شده بود. در آن سمت پل که نیروهای دولتی حضور داشتند، بازار بزرگی برپا شده بود. در سمت دیگر پل که شورشیان چارلز تیلور مستقر بودند، هیچ چیزی وجود نداشت به جز یک زمین خالی. در طول خط مقدم نبرد، خمپاره‌ها شلیک می‌شدند و تا میانه روز صدای گلوله‌باران به گوش می‌رسید. اما با فرا رسیدن عصر، آرامش حکفرما می‌شد و شورشیان به سمت بازار هجوم می‌بردند تا خرید کنند. آنها هنگامی که به سمت بازار می‌آمدند سلاح‌هایشان را تسلیم نیروهای دولتی می‌کردند، و زمانی که با خریدهای خود به سنگرشان بر می‌گشتند بار دیگر سلاح‌هایشان را تحویل می‌گرفتند. و بدین‌ترتیب در منطقه‌ای نظامی، جایی‌که درگیری خونین جریان داشت‌ همزمان کالا و محصول نیز دادوستد می‌شد».

کاپوشچینسکی به تاسی از هرودت، مورخ یونانی، که می‌گفت برای «شناخت دیگران باید سفر کرد، به سوی آنها رفت و علاقه به دیدارشان را بروز داد»، سفرهای زیادی انجام داد تا این مواجهه را انجام دهد؛ در «جاده‌های جهانی» گام گذاشت، با دیگران ملاقات و گفت‌وگو کرد، شرح زندگی‌شان را نوشت و حوادثی که در آنها دخالت داشته‌اند یا از دیگران شنیده‌ بودند را روایت کرد.

او با اعتقاد عمیق به اینکه «مردم بیگانه» جزئی از دانش غنی ما درباره جهان هستند، «بیگانه هراسی» را تخطئه کرده و این سخن هرودوت را یادآور می‌شود که «بیگانه‌هراسی، بیماری مردمان ترس‌خورده است، آنهایی که از عقده حقارت رنج می‌برند و از اینکه خود را در آینه فرهنگ دیگران ببینند وحشت دارند».

نخستین چاپ کتاب «دیگری» شهریور 1395 از سوی انتشارات «روشنگران و مطالعات زنان» در 88 صفحه و به بهای 7000 تومان روانه کتابفروشی‌ها شده است.

لینک خرید کتاب «دیگری» از سایت روشنگران با 20 درصد تخفیف:

http://roshangaran-pub.ir/bookshow/316