جان لاک، امروز فیلسوف مشهوری برای طرفداران آزادی بیان و عرفیشدن سیاست در ایرانِ انقلابی است، اما در سالهای 1355، 1356 و 1357 که جوانانی مانند من در بیرون از عقاید اسلامی به دنبال کلان روایت دیگری در سپهر سیاسی بودند، روایتهای مارکسیستی آسانیابترین به شمار میآمدند. آشنایی من با جزوهی «عقل سلیم» تام پین یا توماس پین و نقد آثار دیگرِ او مرا به "عقل سلیم" مسلح کرد. این عقل سلیم باعث شد در روزگار عضوگیری گروههای چپ مارکسیستی در روزهای پس از انقلاب، شایستهی لقب «عنصری نامطلوب» و سزاوار برچسب توامان «خرده بورژوا و بورژوا» بشوم. جان لاکی شدن من به کمکِ جزوهنویس آسمانجُلی مانند تام پین فاصلهای بین من و همنسلانم انداخت. آنها باور داشتند که «یک جفت کفش به تمام آثار شکسپیر میارزد»، باورِ ناردونیکهای روسیه. جزوههای تام پین در زندگی من موثر ماندند و من هم یکی از مشهورترینِ آن جزوهها و نقد کل جزوهها را که از استاد ریاضیام؛ مهندس هوشنگ شکرانیان گرفته بودم، ترجمه کردم و دو دهه منتظر ناشر ماندم تا عاقبت انتشارات نقش جهان را پیدا کردم. تا آن موقع ترجمه رمان تاریخی هوارد فاست منبع خوبی برای آگاهی از زندگانیِ تام پین بود. اما شیوه استدلال تام پین و چگونگی استفاده از فلسفه جان لاک در عمل سیاسی مفقود بود. ممکن است که از دید امروز، تام پین باب طبع زنان برابریطلب نباشد، چراکه مثلا او فلان رجل سیاسی فرانسه را «زن صفت» میداند. یا اصلا برای نثر باشکوه آقای بورک؛ نویسنده کتاب «تعمقاتی درباره انقلاب فرانسه» ارزشی قایل نیست. یا از دیدگاه نظریهپردازان سیاسی، فصاحت و بلاغت ندارد، اما پین از شهامت اندیشیدن برخوردار است تا از فلسفهی جان لاک برای نبرد استقلال در آمریکا و شوریدن علیه کشور خودش، بریتانیای کبیر و دفاع از لویی شانزدهم استفاده کند. او عاشق آزادی فردی و اجتماعی و آزادی اجتماعات و تشکلهاست و «حقوق انسان» را با الهام از اندیشه جان لاک در رد سیاستورزِ بهنامِ انگلیسی «ادموند بورک» مینویسد و در بند آداب نگارش و خوش نوشتن هم نیست، او میخواهد از انقلاب فرانسه و از قانون اساسی آن دفاع کند. جزوهنویسی در آن روزگار رایج بود اما تام پین در امور سرنوشتساز خطر میکرد و از بیان عقیده و تشکیل دسته و گروه نمیترسید. او دریافته بود که سازماندهی جامعهی مدنی و شورای شهرهای کوچک و بزرگ در آمریکا و فرانسهی بعد از انقلاب در رشد و توسعه آن کشورها موثرند و در این میانه، خطای اوباش و جمعِ بشریِ برآشفته در درازنای تاریخ قابل چشمپوشی است. تغییرات ناشی از انقلاب فرانسه، گردن زدن دانشمندی مانند لاوازیه را توجیه نخواهد کرد اما به فراموشی خواهد سپرد و بهای خونین انقلاب در یادها نخواهد ماند و پیامدهای مثبت ناشی از انقلاب بر خطاهای فاحش، قلم عفو خواهد کشید. امروزه دانشآموزان دبیرستانی نمیخوانند که کاشف اکسیژن و شیمیدان دقیق و رئیس ضرابخانه فرانسه سرش را به تیغ گیوتین انقلاب فرانسه باخت. یا کسی یادش نیست که لویی پاستورِ نوجوان در کمون فرانسه جنگید و بقیةالسیف آن شورش شد، اما همه میدانند که او با کمک علم به فرزندان فرودستان و کل بشریت خدمت کرد.
جزوهی «حقوق انسانِ» تام پین به کمک انتشارات روشنگران در دسترس جوانان امروز ایران قرار دارد و برای نسل امروز ریشههای افکاری را نشان میدهد که تغییرات بزرگی را در قاره آمریکا و اروپا ایجاد کردهاند و بدون شناخت آنها فهمِ حوادث سدههای نوزدهم و بیستم و نیز سالهای اخیر ناممکن است.
لینک خرید کتاب با 20 درصد تخفیف از سایت روشنگران: