سهیلا قربانی: چندین سال است اردیبهشت ماه که می‌شود از مدیر انتشارات روشنگران و مطالعات زنان می‌پرسیم که آیا قصد ندارد امسال هم در نمایشگاه کتاب شرکت کند؟ و هر بار با جوابی آشنا روبرو می‌شویم که «اگر همچنان در مصلی برگزار شود، به دلیل فضای نامناسبی که برای برپایی نمایشگاه دارد، شرکت نخواهیم کرد.» امسال بعد از اعلام مکانِ جدید نمایشگاه کتاب مطلع شدیم نشر روشنگران بعد از چندسال غیبت قرار است در نمایشگاه حضور داشته باشد. همین مسئله انگیزه‌ای شد برای گفتگو با شهلا لاهیجی؛ مدیر انتشارات روشنگران و مطالعات زنان.

** خانم لاهیجی، علت حضورتان در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران پس از چند سال دوری، تغییر مکان نمایشگاه از مصلی به شهر آفتاب است؟  

بله. حضورمان در نمایشگاه فقط به منظور انجام قولی است که به دوستداران روشنگران داده بودیم که هرگاه نمایشگاه به محل دیگری (که امید داشتیم جایی شبیه نمایشگاه بین‌المللی باشد) منتقل شود، در آن شرکت کنیم. ضمن اینکه در این سالها، بسیاری از عدم حضور ما در نمایشگاه گله‌مند بودند. به همین دلیل امسال چون از تغییر محل نمایشگاه مطلع شدیم تصمیم گرفتیم در آن حضور داشته باشیم. هرچند که امسال نیز این محل آنچنان دلخواه نبود، به ویژه برای بازدیدکنندگان که باید راهی طولانی برای دیدار از نمایشگاه طی کنند. یک مثال هندی می‌گوید «اگر کتاب و درس و مدرسه در اختیار دانش‌آموز نیست یعنی دانش‌آموز نمی‌تواند خود را به محل مدرسه و درس و کتاب برساند. پس کتاب را به منزلش ببر، مدرسه را نیز.» این بدان معناست که همه امکانات را فراهم کنید که کتاب به آسان‌ترین شکل در دسترس همگان قرار گیرد. اما انگار در ایران کتاب بر سر نخل است و دست مردم کوتاه. علاوه بر اینها باید اعلام کنم در فضای 9 متری که به روشنگران داده‌اند همه‌ی کتاب‌های خود را قادر نبودیم در معرض دید بازدیدکنندگان قرار دهیم. نمیدانم در غرفه 9 متری چند عنوان کتاب میشود عرضه کرد اما مطمئنم حتی برای 40 عنوان آثار بهرام بیضایی هم جای کافی نیست.

** علیرغم اینکه چند سال است از فضای نمایشگاهی دور بوده‌اید، پیش‌بینی خاصی از وضعیت نمایشگاه امسال دارید؟

واقعا نمیدانم. چون هیچ اطلاعی از کم و کیف آن به ما ندادند، مطلقا نمیتوانم پیش‌بینی کنم. درست مثل پرواز کورِ یک خلبان در یک فضای ناشناس و بدون وسایل ردیابی. امیدوارم که بالاخره بعد از 29 بار تجربه درباره نمایشگاه بین‌المللی دریافته باشیم که مفهوم از نمایشگاه بین‌المللی چیست و چرا در جهان نمایشگاه‌های بین‌المللی برگزار می‌شود و از ابزار فرهنگی کتاب برای نزدیک کردن ملت‌ها به یکدیگر استفاده می‌شود. منظور از برگزاری نمایشگاه، فروش کتاب نیست چون این کار را به آسانی و با همان میزان تخفیف مردم می‌توانند بدون زحمت از کتابفروشی‌های شهر دریافت کنند. هدفمان بیشتر ایجاد جو مناسب فرهنگی و فضایی با عطر و بوی کتاب است تا بازدیدکنندگان اولا کتاب، ناشر و آن فضای مطلوب را حس و درک کنند، ثانیا با نویسندگان، ادیبان و آثار جدید آنها آشنا شوند و بعلاوه بدانند که در عرصه ادبیات جهان چه میگذرد. که این منظور حاصل از نمایشگاه است. حالا باید دید نمایشگاه امسال تا چه حد تحصیل حاصل است.

دیگر اینکه بنا به تجربه قبلی که بارها آن را در گفتگوهای متفاوت گفته‌ام مثلا در نمایشگاه بین‌المللی لایپزیگ از همان سال و در حین برگزاری روزهای آخر نمایشگاه، برنامه، مکان غرفه و ناشر بین‌المللی که بناست سال آینده در نمایشگاه شرکت کند مشخص می‌شود. اما به برکت همکاری اتحادیه محترم ناشران و کتابفروشان و شهرداری تهران، امسال تا روز نهم نمیدانستیم در نمایشگاه خواهیم بود یا نه. در همان روزهای هفتم یا هشتم در سایت مربوط به نمایشگاه اعلام مبلغ شد و اطلاع داده شد پول را فورا به حساب واریز کنید اما در روز یازدهم از اتحادیه سوال کردیم پس چرا تاریخ تحویل غرفه‌ها  را به اطلاع ناشران نرساندید، گفتند این از وظایف ما نیست. البته درست می‌گفتند، مطلقا وظیفه اتحادیه ایجاد تسهیلات برای ناشران نیست و نباید صفحات مهم سایت را جز برای دریافت پول به چیز دیگری نظیر اعلام زمان تحویل غرفه اختصاص دهند!

** خانم لاهیجی، صرف‌نظر از آمارهای ضد و نقیضی که در زمان‌های متفاوت از سرانه مطالعه در ایران اعلام می‌شود، شما بعنوان یک ناشر داخلی فکر میکنید امسال نمایشگاه با استقبال گسترده‌ای روبرو ‌شود؟

گهگاه در اخبار جهانی از پایین بودن زمان مطالعه در ایران خبر می‌دهند. ما هم رگ‌های گردنمان ورم میکند و از این اخبار نادرست عصبانی می‌شویم. اما معلوم نیست چرا از خودمان سوال نمی‌کنیم که چرا ملت ما از مطالعه و خواندن کتاب بیزار است؟! از همین نمایشگاه امسال قیاس خواهیم کرد که تا چه اندازه جمعیت 75 میلیونی ایران که حداقل نیمی از آن را سن کتابخوان تشکیل میدهد به کتاب و کسب اطلاعات از جهان امروز علاقمند است. البته وزارت محترم ارشاد اصلا به این آمار جهانی توجهی ندارد و آمار کتابخوان‌ها را خیلی بیشتر از میانگین یونسکو اعلام میکند. (البته با احتساب کتاب خواندنِ شاگردان مدارس از کلاس اول تا پایان دوره دکتری.) نمیدانم این آمار تا چه اندازه میتواند موثق باشد اما هرچه هست حرف وزارت ارشاد است و مو لای درزش نمی‌رود! ما هم به همین دل خوش می‌کنیم. جالب است که امسال نیز تعداد ناشران آموزشی تقریبا به اندازه ناشران عمومی است!!! با این حال امیدوارم مردم بیشتر به کتاب خواندن اهمیت بدهند و نمایشگاه هم با استقبال خوبی مواجه شود.