سایت روشنگران: شانزدهم اسفندماه 1395 از کتاب «گفتمان زنانه- روند تکوین زنانه در آثار نویسندگان زن ایرانی» نوشتهی دکتر سیدعلی سراج رونمایی شد.
در ادامه متنِ یادداشت نویسنده را میخوانید...
اینجانب در پایاننامهی کارشناسی ارشدم دربارهی تحلیل گفتمان انتقادی آثار سیمین دانشور تحقیق کردم. در ادامه مقالهای درخصوص بررسی تطبیقی شکلگیری داستاننویسی زنان در ادبیات معاصر فارسی و عربی نوشتهام. در این بررسیها متوجه این موضوع شدم که در ادبیات ایران همواره جنسیت توسط گفتمانهای مردان تعریف شده است. نویسندگان آثار ادبی بیشتر مردان بودهاند. و در ادبیات کلاسیک جز استثناهای معدود، صدای زنان شنیده نشده است. زنان در طول تاریخ ایران به دلایل مختلف اجتماعی، فرهنگی و ... تقریبا همیشه در حاشیه بوده و در عرصههای ادبی کمتر حضور داشتهاند و ادبیات کلاسیک فارسی به دلیل وجود شاعران و نویسندگان مرد بیشتر شناخته شده است. البته زنان شاعری نظیر رابعه بنت کعب قزداری (سده ی چهارم هجری) داشتیم که آزادانه از احساس خود سخن گفته است:
عشق او باز اندر آوردم به بند
کوشش بسیار نامد سودمند
ولی تذکرهنویسان به دلیل تعصب مردسالارانه به این شاعر توانمند تهمتهای ناروا نسبت دادهاند. البته بعد از رابعه، مهستی گنجوی (سده ششم) و جهان ملک خاتون (سده هشتم) نیز ازجمله شاعران زنی بودهاند که سنتهای ادبی و اجتماعی را به کنار نهادند؛ ولی در تاریخ ادبیات فارسی از موقعیت آنان کژدیسه رخ داده است.
در دوران معاصر هم ژاله قائم مقامی (مادر پژمان بختیاری) اشعار خود را میسوخت. چون معتقد بود فضای مردسالار اجازهی پذیرش این موضوع را ندارد.
اینها مسائلی بودند که ذهن بنده را درگیر کرد که به بررسی تحول گفتمان زنانه در داستاننویسی زنان در دورهی معاصر بپردازم؛ زیرا با توجه به نظر منتقدان و بهویژه ویرجینیا وولف که معتقدند رمان نزدیکترین و صمیمانهترین گونهی ادبی است که زنان در دورهی معاصر برای مفاهیم زنانگی به آن توجه زیادی دارند و محدودیت تجربیات زنان در خانواده و فعالیتهای روزمرهشان میتواند خیلی راحت به شکل رمان ظاهر شود. ده داستان و مجموعه داستان از آثار نویسندگان زن در دورههای مختلف انتخاب کردم تا بتوان بر این اساس روند تکوین گفتمان زنانه را در ادبیات معاصر بررسی کرد. آثار برگزیده به ترتیب سال نشر عبارتند از: سووشون (دانشور، 1348)، خواب زمستانی (ترقی، 1352)، زنان بدون مردان (پارسی پور، 1355)، کنیزو (روانی پور، 1367)، خانهی ادریسیها (علیزاده، 1370)، انگار گفته بودی لیلی (شاملو، 1379)، آفتاب مهتاب (ارسطویی، 1381)، پرندهی من (وفی، 1381)، عادت میکنیم (پیرزاد، 1383)، از شیطان آموخت و سوزاند (آقایی، 1385) است.
نکتهی قابل توجه اینست که آثار یاد شده با زندگی زنان سروکار دارد و شخصیت محوری این آثار زنان هستند. از مهمترین ویژگیهای آثار یادشده اینست که در سطح اندیشگانی ضمن برخورد با کلیتها سعی در به چالش کشیدن فرهنگ مردانه دارند. تاکید بر جنبههای روزمره و مکرر زندگی زنان که در ظاهر چندان اهمیتی ندارد و بازنمودن تجربیات خاص زنانه، زمینهای برای آشتی دادن مردان با زندگی زنان است. گفتمان غالب در این آثار اینگونه است که نویسندگان با تغییرات و تحولی که در شخصیت زنان نسبت به دورههای قبل دادهاند و با وارد کردن زن به چرخهی تولید و اقتصاد، عادتستیزی و آشناییزدایی کردهاند. در آثار یاد شده، تصویر زنان وارد مرحلهی جدید میشود. باورهای درونی شده کلیشهای دربارهی شخصیت زنان شکسته میشود. زنان از حالت انفعال خارج شده و به موجوداتی پرسشگر تبدیل میشوند و وضعیت موجود زن را به پرسش میکشند و به سوی فردیت حرکت میکنند. این دسته از زنان با نقد روابط نابرابر قدرت میان زن و مرد، قراردادها و قوانین مسلط را زیرسوال میبرند. آثار یادشده با تحول در نقشپذیری زنان، زنان را از انفعال خارج ساخته و به عرصهی فعالیتهای اجتماعی سوق دادهاند. انتخاب شخصیتهای زن، لحن زنانه، زاویهی دید زنانه و تاکید بر آزادی زنان، فضای زنانهای را ایجاد کرده که میتوان از کلیت یک گفتمان سخن گفت. البته این گفتمان از اولین اثر تا آثار دههی هشتاد و نود دستخوش تغییراتی است که در کتاب حاضر به آن پرداخته شده است.
لینک خرید کتاب با 20 درصد تخفیف از سایت روشنگران:
نویسنده : دکتر سید علی سراج
درح خبر : 1395-12-29 10:20
بازدید : 6629