به مناسبت 5 ژوئن؛ روز جهانی محیط زیست

سایت روشنگران: شاید چندسالی است که بیشتر از سالهای گذشته بیانیه‌های مختلفی برای حفظ محیط زیست صادر می‌شود و به مردم دنیا ضرورت حفظ و نگهداری از زمینِ درحالِ نابودی را یادآوری می‌کند. در همین راستا توافق‌نامه‌های بین‌المللی زیست‌محیطی نیز وجود دارد که سعی بر حفاظت و بهبود شرایط دارد. علاوه براین طی سالهای گذشته شاهد بودیم که مسئله محیط زیست به بخشی از دغدغه‌های اصلی جوامع تبدیل شده و اهالی فرهنگ و هنر با نگاهی آسیب‌شناسانه به این مقوله پرداخته‌اند. «جین شینودا بولن» نویسنده آمریکایی است که از وی در سال 2005 کتابی با عنوان «پیام فوری از مادر زمین» منتشر شد و در کتابش مادر زمین از مردم دنیا برای نجات زمین کمک می‌طلبد. چندی پیش انتشارات روشنگران و مطالعات زنان تصمیم به ترجمه این اثر گرفت و کتاب به زودی برای گرفتن مجوز به ارشاد فرستاده می‌شود. نیسان فروزین مترجم این کتاب به مناسبت 5 ژوئن؛ روز جهانی محیط زیست در یادداشتی که برای سایت روشنگران فرستاده، علاوه بر توضیحات پیام فوری نویسنده درباره محیط زیست به موضوعات دیگرِ کتاب نیز اشاره می‌کند. در ادامه متن این یادداشت را می‌خوانید.

کتاب «پیام فوری از مادر زمین» «زنان را گرد آورید، دنیا را نجات دهید» بازتاب نگرانی و دغدغه بشر امروز است که در سایه پیشرفتهای شگفت‌انگیز فن‌آوری و علمی در آستانه بحرانی فراگیر درباره محیط‌زیست و سیاره زمین  قرار دارد. بحرانی که به دست بشر متمدن و پیشرفته به وجود آمده و به دست خود نیز سامان می‌یابد. تخریب جنگل‌ها، گرمایش زمین، خطر خشکسالی، آلودگی‌های هسته‌ای، ذوب شدن یخ‌های قطبی، بالا آمدن سطح دریاها، مرگ مرجان‌ها و گونه‌های زیستی، بروز فاجعه‌بار طوفان‌ها، سیل‌ها، گردبادها و اتفاقات بی‌شماری که ناشی از به هم خوردن توازن زیست‌بوم زمین است، انسان را نگران و وحشت‌زده می‌کند.

 نگرانی انسانی که در ابتدا دلش برای باغچه می‌سوزد: (اشاره به شعر فروغ فرخزاد)

 کسی به فکر گل‌ها نیست

کسی به فکر ماهی‌ها نیست

 ولی دغدغه امروز ما بسی فراتر از "دل سوختن برای باغچه" است چون دامنه این تخریب، فاجعه‌بار است.

 در «آیه‌های زمینی» فروغ شاعرِ حساس ندا سر داد:

آنگاه خورشید سرد شد و برکت از زمین‌ها رفت

و سبزه‌ها به صحراها خشکیدند

و ماهیان به دریاها خشکیدند

و خاک مردگانش را زان پس به خود نپذیرفت

«پیام فوری از مادر زمین» هشداری است به ما ساکنین این سیاره آسیب‌پذیر تا از محیط‌زیست خود حفاظت کنیم. این پیام فراخوانی است از کهن الگوی "مادر زمین" به زنان یا دختران خود  تا اصل زنانگی را وارد خودآگاهی کنند. نویسنده درمقدمه  کتاب خود می‌گوید: «زن بودن در قرن بیست و یکم بیانگر حکایت جمعی مهم در دورانی است که سرنوشت زمین و کلیت زندگی در خطر قرار گرفته است.»

در کتاب، نویسنده به "گایا" الاهه زمین در اساطیر یونان که همه موجودات از دل او آفریده شدند می‌پردازد. مردمان دوره باستان که الاهه را می‌‌پرستیدند به زمین (طبیعت) نزدیک بودند. با ظهور پدرسالاری عنصر زنانگی که توازن و هم‌زیستی با طبیعت را هموار می‌کرد به کنار رانده شد و سلطه‌گری و تهاجم جایگزین برابری شد.

زنان به خاطر توانایی مادر شدن از عشقی برخوردار هستند که نه تنها شامل کودکان خود می‌شود بلکه همه موجودات از انسان تا حیوان و طبیعت را در برمی‌گیرد. مادر بودن فقط به زنانی که فرزند به دنیا می‌آورند محدود نمی‌شود؛ بلکه اصلی ذاتی است که در زن و مرد، هر دو وجود دارد و بیشتر نگرشی ذهنی است. مادر بودن یعنی عشق و عشق، نفس یا جوهر زندگی است. زنان می‌خواهند جهان مکان امنی برای فرزندانشان باشد و نمی‌خواهند با ترس زندگی کنند. زنان دارای خصوصیات و ویژگی‌هایی هستند که جهان امروز به آن نیازمند است ولی تا زمانی که آنها بصورت فعال در اداره جهان و سرنوشت زمین شراکت نداشته باشند، صلح و ادامه‌پذیری جهان امکان‌پذیر نیست.

دکتر «بولن» در کتاب خود به پیشینه مبارزه زنان برای احقاق حقوق خود، جنبش زنان وحلقه‌های زنان با مرکزیت معنوی می‌پردازد و تاکید می‌کند که زنان به همراه مردان برای پایان دادن به چرخه خشونت تلاش کنند. او در ادامه از جنبش صلح زنان می‌گوید که تحقق دنیایی امن برای فرزندان و نسل‌های بعدی را ممکن می‌سازد. زیرا تنها هنگامی که زنان توانمند هستند، می‌توانند آنچه را که دوست دارند با سرسختی حفظ کنند. تنها آن زمان است که کودکان در امنیت هستند و صلح در زمین امکان‌پذیر است.

دلیل آنکه کتاب را برای ترجمه انتخاب کردم فوریت این عنوان و مخاطب قرار دادن زنان بود. "آرکی تیپ" یا "کهن الگوی مادر زمین" کنجکاوی مرا برانگیخت. الاهه زمین "گایا"، صورت نوعی مادر و تقدس زنانه از دیدگاه نویسنده کتاب که روانپزشکی پیرو نظریه «کارل گوستاو یونگ» بود برایم جذاب بود. به باور نویسنده عنصر زنانه که در جوامع اولیه مادرسالار برقرارکننده توازن و هم‌زیستی با طبیعت بود، در جوامع پدرسالار به محاق رفت. 

اکنون مادرِ زمین به کمک ما نیازمند است. جامعه پدرسالاری با الگوهای سلطه‌گرانه، اعمال قدرت، تهاجم و خشونت، زمین را در آستانه بحران سرنوشت‌سازی قرار داده است. پیام فوری فراخوانی است برای نجات زمین و هر آنچه را که دوست داریم و ایجاد توازن و هم‌زیستی با طبیعت و زندگی.

دکتر «جین شینودا بولن» نویسنده این کتاب، روان‌پزشک و تحلیل‌گر نظریه یونگ- فمینیست معنوی- استاد سابق دانشگاه کالیفرنیا در سان فرانسیسکو- عضو پیشین انجمن روان‌پزشکی آمریکا- انجمن بین‌المللی روانشناسی معنوی است. وی نویسنده 13 کتاب ازجمله: مانند یک درخت، الاهه در هر زن، الاهه ها در زنان مسن تر،  تائوی روانشناسی، آرتمیس،  گذر از آوالون، که به 80 زبان مختلف ترجمه شده است.